جریان‏شناسی سلفیت تکفیری و فرقه‌های نوظهور (4)

نگاهی گذرا بر اندیشه، ماهیت و مواضع وهابیّت

پس از درگذشت پیامبر گرامی اسلام(ص) و برخورد فرهنگ اسلامی با اندیشه‏های وارداتی رومی، ایرانی و هندی، پدیده «نواندیشی» در دین، در مجامع علمی قد برافراشت و گروهی تحت عنوان اصلاح‎گرانِ دینی و مبارزه با بدعت‏ها و پیرایه‎ها، مکتب‏هایی را پی‎ریزی کردند که متأسفانه نه ‌تنها به بدعت‏ستیزی نینجامید، بلکه منشأ یک رشته بدعت‎های تازه بر پیکر دین گردید. برخی که از دور شاهد جریآنها هستند، آنان را مصلح نواندیش(1) می‏نامیدند. درحالی که آنان، به‌ حق، مصداق این آیه مبارکه می‎باشند: «و اذا قیل لهم لاتفسدوا فی‏الارض قالوا انّما نحن مصلحون» (2) «آنگاه که به آنان گفته می‏شود از فساد بپرهیزید، می‏گویند: ما اصلاحگران هستیم.»

در همین راستا، جریانی با عنوان «نواندیشی دینی» در قالب «مبارزه با شرک و بدعت» ظاهر شد و از این عنوان زیبا و فریبنده، که قلب هر موحدی برای آن می‏تپد، در ترویج برداشت‏های شخصی خود بهره گرفتند. پایه‏گذاری این اندیشه در قرن هشتم شکل گرفت و پس از خاموشی موج این اندیشه بار دیگر در قرن دوازدهم، این فکر جان گرفت و در قرن چهاردهم هجری، این جریان فکری به عنوان کالایی سیاسی از نقطه‏ای به نقطه دیگر صادر شد. (3) این جریان سلفی‏گری تکفیری یا وهابیّت که تنها خود را مسلمان واقعی و همه مخالفان سیاسی و اعتقادی خود را کافر می‏دانند، دارای افکار و اعتقادات خاصی هستند که بسیاری از آنها مخالف آموزه‏های قرآنی و سیره و سنت پیامبر گرامی اسلام است که در ذیل برخی از ویژگی‏های فکری این جریان و همچنین انحراف‏های آنها به اختصار مورد بررسی قرار می‏گیرد:

1-     ویژگی‏های فکری و اعتقادی وهابیّت

الف- اعتقاد به جسمانیت خداوند: از افتخارات اسلام، تنزیه خداوند سبحان از هرگونه جسمانیتی است و قرآن کریم صراحت دارد که «لیس کمثله شیئ». فلاسفه و متکلمان اسلامی، همواره در مقابل اعتقاد به جسمانیت خداوند ایستاده‏ و به نقد «مجسِّمه» و تورات تحریف شده-که خدا را جسم و جسمانی می‏داند- پرداخته‏اند. اما متأسفانه توحید موردنظر ابن ‏تیمیّه، توحید جسمانی بوده و اعتقاد وهابیّت این است که خداوند در روز قیامت با جسم مشخص به صحرای محشر می‏آید! (4) و جالب این‏که به ظاهر قرآن هم استناد می‏کنند.(5) ابن بطوطه جهانگرد معروف در سفرنامه خود می‏نویسد من در دمشق، در یکی از جمعه‏ها در مسجدی، ابن ‏تیمیه را دیدم که مشغول وعظ و ارشاد بود. از جمله گفتار او این بود: «خداوند (از عرش) به آسمان نخست فرود می‎آید، مانند فرود آمدن من از منبر، این سخن را بگفت و یک پله از منبر پایین آمد. در این هنگام فقیهی مالکی به نام «ابن‏الزهراء» به مقابله برخاست، و سخن او را رد کرد، مردم به طرفداری از ابن‏ تیمیه برخاستند و فقیه معترض را با مشت و کفش زدند.» (6)

ب-کاستن از مقامات انبیاء و اولیای الهی: پیامبر و اولیای الهی گرامی‏ترین و عزیزترین مخلوق روی زمین می‏باشند و قرآن کریم و روایات بر مقامات معنوی آنها گواهی می‏دهد. از منظر قرآن و احادیث، مرده و زنده انبیاء و اولیای الهی یکسان بوده و ارتباط آنها با امت اسلامی برقرار می‏باشد. ولی در مکتب ابن تیمیه، پیامبر و اولیای پاک الهی به صورت یک انسان عادی در می‏آید که پس از مرگ رابطه آنها با امت خود گسسته شده و کمترین توجهی به حال امت ندارند.

ج-تکفیر مسلمین: پیامبر گرامی اسلام(ص) مسلمانان را در پرتو «کلمه توحید» و «توحید کلمه» گرد آورد و به آن توصیه فرمود؛ تا آنجا که مسلمانان با اخوت اسلامی منادیان توحید بودند، در هر عرصه‏ای پیروز و سربلند بودند. ولی متأسفانه ابن تیمیه و جریان وهابیّت، در راستای توطئه‏های استعماری انگلیس، تفرقه میان مسلمانان را در سرلوحه کار خود قرار داد و وحدت و همگرایی مسلمانان را نشانه گرفت. آنان فقط کسانی را که مکتب وهابیّت را بپذیرند، مسلمان دانسته و دیگر مسلمانان را از هر مذهبی که باشند کافر می‏دانند!

در راستای سه محور اساسی فوق نکات ذیل جالب به نظر می‏رسد:

-         وهابیون علوم عقلی، منطق، فلسفه و عرفان را علوم گمراه‏کننده می‏دانند. به همین علت این علوم در کلیه مراکز علمی وهابیّت به عنوان علوم انحرافی شناخته می‏شوند و تدریس و آموزش آنها را حرام می‏دانند و کلیه کتابخانه‏های وهابیون از این نوع کتب خالی می‏باشند.

-         آنها تنها ظاهر آیات قرآن و اخبار و عمل صحابه را حجت می‏دانند و می‏گویند همه صحابه پیامبر(ص) عادل بوده و هیچ‏گونه خطا و اشتباهی از آنان سرنزده است. بنابراین هرگونه عیب‏جویی از صحابه را موجب شرک و کفر می‏دانند.

-         آنها شیعیان را کافر و هرگونه اتحاد بین شیعیان و اهل سنت را جایز نمی‏دانند. «بن‏باز» مفتی وهابی سعودی در فتوایی اعلام کرده است که تقریب میان شیعه و اهل سنت ممکن نیست: زیرا عقاید این دو با یکدیگر سازگاری ندارد و همبستگی میان آنها امکان‏پذیر نیست؛ همانگونه که نمی‏شود اهل سنت با یهود و نصاری و بت‎پرستان در یک جا گرد هم جمع شوند. همچنین به‏ خاطر اختلاف اعتقادی که میان شیعه و اهل سنت هست، تقریب میان آنان امکان‏پذیر نیست.(8) آنها کشتن و قتل عام شیعیان را مباح می‏دانند و معتقدند هرکس پنج شیعه را بکشد به بهشت می‏رود!

-         آنها هرگونه تبرک جستن به پیامبر اکرم (ص) و سایر انبیاء و اولیای الهی (ع) را حرام دانسته و مسافرت به قصد زیارت آنها را نیز حرام می‏شمارند.(9)     

2-    انحرافات فکری و اعتقادی وهابیّت

وهابیون که تنها خود را پیرو واقعی و راستین اسلام و قرآن و سلف صالح می‏دانند، معتقدند که سایر مسلمانان از عمل به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) و سلف صالح منحرف شده‏اند، غافل از اینکه خود دچار تفکراتی انحرافی و اعتقاداتی شرک‎آمیز شده‏اند که مخالف صریح آیات قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(ص) و عمل صحابه می‏باشد که به نمونه‏هایی از آنها اشاره می‏شود:

-         قرآن کریم خطاب به مسلمانان می‏فرماید: نباید کسی که می‏گوید من مسلمانم او را غیرمسلمان بدانید (ولاتقولوا لمن ألقی الیکم السّلام لست مؤمنا... (10)؛ به کسی که می‏گوید من مسلمانم، نگویید مسلمان نیستی). اما وهابیون بسیاری از مسلمانان جهان را که مخالف وهابیّت می‏باشند، مشرک و کافر خطاب می‏کنند.

-         قرآن کریم، بدترین دشمن مسلمانان را یهود معرفی می‏کند (لتجدنّ اشدّالناس عداوهً للذین آمنو الیهود والذین اشرکوا...؛ همانا دشمن‏ترین مردم نسبت به مسلمانان یهود و مشرکانند). اما وهابیون بدترین دشمنان را شیعیان معرفی می‏کنند. جالب اینکه شیخ «الحُذیفی» امام جماعت وهابی مسجدالنبی(ص) در خطبه نماز جمعه در سوم مارس 1998، ضمن رد اتحاد با شیعیان می‏گوید: «خطر شیعیان برای اسلام بیش از یهودیان و مسیحیان است و هرگز نباید به آنها اعتماد کرد.»

قرآن هرگونه اهانت و بی‎احترامی به اعتقادات و مقدسات بت‏پرستان و دشنام دادن به آنها را جایز نمی‎داند و می‎گوید به بت‎های آنان اهانت نکنید (ولاتسبّوالذین یدعون من دون‎الله فیسبّوا‏الله عدواً بغیر علم...؛ کسانی که غیر خدا را می‏خوانند-مشرکان- دشنام ندهید زیرا آنها هم از روی دشمنی و نادانی به خدا دشنام خواهند داد) (12)، اما وهابیون بدترین تهمت‎ها، دشنام‏ها و دروغ‎های ناروا را به شیعیان و مسلمانانی که مخالف وهابیّت هستند، نسبت می‎دهند.

-         قرآن، منادی وحدت میان مسلمانان می‎باشد و حتی اهل کتاب را به وحدت حول محور توحید دعوت می‏کند (قل یا اهل‏الکتاب تعالوا کلمه سواء بیننا...) (13)، اما وهابیون به‎ویژه در سرزمین وحی منادی و مظهر تفرقه می‏باشند.

-         اسلام دین رحمت و مهربانی است و پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم به عنوان «رحمه للعالمین» معرفی شده است، اما وهابیون با قتل و کشتار مسلمانان در مناطق مختلف جهان، خشن‎ترین چهره را از اسلام ترسیم نموده و تاکنون از درون این فرقه ده‎ها گروه تروریستی به وجود آمده که با حمله به مساجد، حسینیه‏ها، دسته‏های عزاداری، هزاران مسلمان را شهید و به خاک و خون کشیده و در طرح اسلام‏هراسی که توسط غرب طراحی شده ایفای نقش می‏کنند.

-         وهابیون می‏گویند شیعیان کافر و مشرک هستند، چون صحابه را لعن می‏کنند. اما در مورد معاویه که لعن نمودن حضرت علی(ع) را سال‏ها ترویج کرد و دستور داد آن حضرت را در بالای منبر و خطبه‏های نماز جمعه لعن کنند، یا ساکت می‏شوند و یا آن را توجیه می‎نمایند.

-         مفتیان وهابی شیعیان را به اهانت به صحابه متهم و به همین علت کشتن آنها را جایز اعلام می‎کنند اما در مورد کسانی که در کشورهای اروپایی به قرآن و یا رسول اکرم(ص) اهانت می‎کنند و فیلم اهانت‎آمیز می‏سازند و یا افرادی همچون سلمان رشدی مرتد، سکوت می‎کنند و هیچ فتوایی صادر نمی‏کنند.

-         وهابیون بوسیدن حرم پیامبر خدا(ص) را شرک و حرام می‎دانند، ولی بوسیدن فرزند، همسر، پدر، مادر، دست پادشاه و... را مجاز و پسندیده می‏دانند.

-         مفتیان وهابی بازی فوتبال و برگزاری جشن تولد و هدیه گل را به علت تشبه به کفّار حرام می‎دانند، ولی در مورد شرابخواری حکام عربستان با سران و زنان کشورهای اروپایی و آمریکایی و با زنان برهنه، ساکت می‏شوند و یا آن را توجیه می‎کنند. برگزاری مراسم سالروز بعثت نبی مکرم اسلام(ص) را شرک می‎دانند، ولی یک هفته جشن و پایکوبی به مناسبت سالروز حاکمیت پادشاهی سعودی، بدعت شمرده نمی‎شود.

-         وهابیون حفظ و نگهداری آثار تاریخی اسلام را از مظاهر شرک و حرام می‎دانند و کلیه آثار و ابنیه تاریخی صدر اسلام را تخریب نموده‎اند، اما قلعه یهودیان در منطقه خیبر با هزینه‏های سرسام‏آور توسط آل سعود و مفتیان وهابی حفظ می‎شود و هیچگاه آن را مظهر شرک نشمرده‎اند.

-         وهابیون از همان آغاز پیدایش که با حمایت انگلستان به وجود آمده‏اند تاکنون تمام مبارزات و جنگ‏های خود را علیه مسلمانان تدارک دیده‏اند و هیچگونه مبارزه یا جهادی علیه کفار و اشغال‎گران سرزمین‏های اسلامی و یا اهانت‎کنندگان به قرآن و پیامبر اکرم (ص) انجام نداده‏اند. (14)

3- ماهیت و مواضع وهابیّت تکفیری

وهابیّت تکفیری در تداوم اندیشه سلفیت، به جریانی نیرومند و تأثیرگذار بر جهان اسلام تبدیل شده است و امروز حتی به عنوان یک ایدئولوژی شبه انقلابی مطرح می‎شود. اهداف نهایی این جریان، تأسیس خلافت اسلامی با روش قهر و استیلا، در دو مرحله می‎باشد: مرحله اول، ایجاد امارت‏های اسلامی و مرحله دوم، پیوند امارت‏ها و تأسیس خلافت اسلامی. جریآنهای تند و افراطی وهابیّت نسبت به عموم مذاهب اسلامی و خصوصاً شیعه نظر تکفیرآمیز دارند. آنها را منحرف و خارج از چهارچوب اعتقادات دین مبین اسلام دانسته و تنها خود را بر حق و وارث اسلام می‎دانند.

ابن تیمیه به علمای صاحب فضیلت و دانشمند شیعه اهانت‏های فراوانی کرده و آنان را ترویج‎دهندگان آیین یهود شمرده است. او اعتقاد به عصمت اهل بیت(ع) را کفر می‎شمارد و تأسیس شیعه را به عبدالله ‎بن سبأ یهودی نسبت می‏دهد. ابن تیمیه در تبیین مفسده‎آور بودن قیام امام حسین(ع) می‎نویسد: «دلیل مفسده‎آور بودن قیام حسین(ع) این است که یزید در آن زمان خلیفه قدرتمند و پیشوای مسلمانان و پادشاه صاحب سیف (شمشیر) بود و بر سراسر بلاد اسلامی تسلط کامل داشت. بنابراین، اطاعت از او بر آحاد ملت، واجب و قیام در برابر او، موجب فساد و به خطر انداختن صلح بود.» ابن تیمیه، کتاب «منهاج‏السنّه» را در ظاهر علیه کتاب «منهاج‏الکرامه فی اثبات امامه» اثر گرانسنگ علامه حلّی نگاشت، ولی در حقیقت تمام عقاید شیعه را زیر سؤال برد و حتی در مورد بسیاری از اصول و عقاید مشترک اهل سنت و اهل شیعه، اهانت‎های زیادی کرد.

در یک جمع‎بندی کلی می‎توان گفت که وهابیّت همچون خوارج نهروان دارای وجوه مشترکی است که عبارتند از: سرسختی و لجاجت، برداشت‏های نادرست از دین، ظاهرگرایی، مقدس‎مآبی و جمود فکری، بدعت در دین، تفسیر به رأی، استفاده‎های ابزاری و شعاری دینی، ایجاد تفرقه میان مسلمانان، تکفیر مسلمانان، تحمیل اندیشه‎های انحرافی خود بر مسلمانان و دوستی با کفار و ارائه تصویری غلط و خشن از اسلام. (15)

بارها دیده شده است که وهابیان از منافع صهیونیست‎ها و آمریکایی‎ها، در منطقه و در مجامع بین‎المللی دفاع کرده‌‎اند و یا در مواقعی که باید به نفع مسلمانان موضع‌گیری کنند، علیه آنها موضع‌گیری کرده‎اند. به روشنی می‎توان سکوت آنها را در برابر جنایات بی‎شمار صهیونیست‎ها علیه مسلمانان فلسطینی مشاهده کرد. ضدیت آنها با جنبش‏های رهایی‎بخش ضداستکباری و ضدصهیونیستی یک موضع‎گیری صریح و روشن است.

ابن‎تیمیه تلاش کرده که غزالی و اندیشه‎های او را رد کرده و اخلاق، عرفان و امور غیبی را انکار نماید و همین امر باعث شده است که وهابیّت ریختن خون مسلمانان را با خشونت و قساوت حلال کند. روحیه خشن و دور از معنویت این جریان تکفیری به حدی است که به تعبیر یک کمونیست نزدیک‏ترین تفکر و مذهب به کمونیسم وهابیّت است.

مصداق بارز «اعرابی» (که قرآن کریم درباره آنها می‎فرماید: «الاعراب اشدّ کفراً و نفاقاً...» ؛ بادیه‏نشینان عرب در کفر و نفاق از دیگران سخت‌‎ترند...) همین وهابیان اعرابی نجد است. زیرا در نجد نه حوزه علمیه وجود داشته و نه فرهنگ، بلکه اهل نجد اهل خشونت،  دزدی، غارتگری و خون‎ریزی بوده‎اند. نجد خاستگاه وهابیّت و آل سعود است. اسلام و وهابیّت تکفیری در واقع اسلام منهای اخلاق، اسلام منهای عدالت، اسلام منهای منطق و عقل است. وهابیان نه ‎تنها شیعه و سنی را کافر بلکه حنبلی‎هایی را هم که با آنها نمی‎باشند، کافر می‎دانند و حتی از مذهب حنبلی اهل سنت هم تنها قرائت تکفیری حنبلی را می‎پذیرند. هیچ عالم سنی یزید را تطهیر نمی‎کند ولی وهابی‏ها او را تطهیر می‏کنند!

بعد از قتل عام کربلا، طائف، مکه و مدینه توسط آل سعود، انگلیسی‎ها گفتند وهابیّت رفرمیسم اسلامی است؛ مثل پروتستانتیسم در مسیحیت. تا زمانی‎که مسلمانان را می‎کشند تروریست خوبند، بعد از آن‎که می‎گویند عربستان را نابود می‎کنیم و یا در مقابل اراده غرب و آمریکا می‎ایستند، می‎شوند تروریست بد.

با پیروزی انقلاب اسلامی منافع قدرت‎های استعماری در سراسر جهان، خصوصاً در منطقه خلیج فارس، به خطر افتاد. در همین راستا جریان سلفی تکفیری وهابیّت که در خدمت استعمار بود، منزوی شد. نگرانی قدرت‎های استکباری و وهابیون از موج گرایش جهانی به انقلاب اسلامی و مذهب اهل بیت (ع) و بیداری اسلامی در منطقه باعث شد تا به راهبرد شیعه‎هراسی و شیعه‎ستیزی دست یازند. جالب این‎که شیخ ربیع ابن محمّد، از نویسندگان بزرگ وهابی می‏نویسد: آنچه که باعث فزونی شگفتی من شده این است که برخی از برادران وهابی و فرزندان شخصیت‏های علمی و دانشجویان مصری، اخیراً به سراغ مکتب تشیع رفته‏اند. (17) دکتر ناصرالقفاری، استاد دانشگاه‎های مدینه، می‏نویسد: اخیراً تعداد زیادی از اهل سنت به طرف مذهب شیعه گرویده‎اند و اگر کسی کتاب «عنوان‎المجد فی تاریخ‏البصره و نجد» را مطالعه کند به وحشت می‎افتد که چگونه برخی از قبایل عربی به صورت کامل، مذهب شیعه را پذیرفته‎اند. (18) شیخ محمّد معزاوی از نویسندگان مشهور عربستان می‎گوید: با گسترش مذهب تشیع در میان جوانان مشرق‌‎زمین، بیم آن دارم که این فرهنگ در میان جوانان مغرب‎زمین نیز گسترده شود. (19)

 

منابع و پی‎نوشت‏ها:

1- احمدامین مصری (1296-1372) در کتاب زعماءالصلاح.

2- قرآن کریم، سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 11.

3- سبحانی (آیت‎ا...)، جعفر، وهابیّت، مبانی فکری و کارنامه عملی، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1390، ص 5.

4- همان، ص 7.

5- قرآن کریم، سوره مبارکه فجر، آیه شریفه 22.

6- ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ص 96-95.

7- سبحانی (آیت‎ا...) ، پیشین، ص 8-7.

8- مجموع فتاوی و مقالات لابن باز، ج 5، ص 156.

9- علی‎بخشی، عبدا...، حقیقت وهابیّت، ص 24-23.

10- قرآن کریم، سوره مبارکه نساء، آیه شریفه 49.

11- قرآن کریم، سوره مبارکه مائده، آیه شریفه 82.

12- قرآن کریم، سوره مبارکه انعام، آیه شریفه 108.

13- قرآن کریم، سوره مبارکه آل عغمران، آیه شریفه 64.

14- علی‏بخشی، پیشین، ص56-53.

15- سید هادی سید افقهی و سمیه جولایی، سلفیت، وهابیّت، تکفیری، cd.

16- قرآن کریم، سوره مبارکه توبه، آیه شریفه 97.

17- الشیعه‎الامامیه فی میزان‎الاسلام، مقدمه.

18- اصول مذهب الشیعه‎الامامیه‎ الاثنی عشریه، ج 1، ص 9.

19- مقدمه کتاب من سبَّ‎الصحابه و معاویه فاُمّه‎هایه، ص 40.

---

 دکترای مدیریت راهبردی*